Nguyễn Trực – người có học vấn uyên
thâm, kiến thức sâu rộng, giữ nhiều chức vụ quan trọng nhưng luôn tuân theo đạo
lý "tôi hiền" là trạng nguyên đầu tiên được khắc tên trên bia tiến
sĩ.
Theo Việt
Nam văn hóa sử cương của cho
thuê xe máy Đà Nẵng học giả Đào Duy Anh, sau khi đánh được quân Minh, lập nhà Hậu
Lê, vua Lê Thái Tổ lưu tâm chấn chỉnh việc học. Ông mở khoa Minh kinh, bắt các
quan văn võ từ tứ phẩm trở xuống thi kinh sử và vũ kinh, đồng thời khuyến khích
những người sống ẩn dật trong chiến tranh ứng thí để chọn nhân tài.
Tuy nhiên,
đây chỉ là phương sách lâm thời sau cuộc loạn. Đến đời Lê Thánh Tông, triều
đình mới noi theo chế độ nhà Trần mà chỉnh đốn việc học, mở rộng nhà Thái Học ở
phía sau Văn Miếu. Vua định lại phép thi hương, hội, đình và đặt lệ 3 năm mở một
khoa thi.
Năm 1484,
vua Lê Thánh Tông cho dựng bia tiến sĩ trong Văn Miếu, khắc tên những người đỗ
tiến sĩ từ khoa thi 1442.
Nguyễn Trực
là trạng nguyên đầu tiên của thuê xe
máy Đà Nẵng nhà Hậu Lê, đồng thời là người đầu tiên có tên trên văn bia.
Theo Danh
nhân Hà Nội của giáo sư Vũ Khiêu, Nguyễn Trực (1417 – 1473), tự Công Đĩnh, hiệu
Sư Liêu, là người làng Bối Khê, Thanh Oai, Hà Tây. Ông xuất thân
trong gia đình khoa cử, ông nội là tiến sĩ Nguyễn Bính, cha là tiến sĩ Nguyễn
Thì Trung.
Thuở nhỏ, Nguyễn Trực đã nổi tiếng thông minh. 8 tuổi,
ông bắt đầu đi Cho thuê xe máy tại Đà Nẵng học. 12
tuổi, tài văn thơ của ông khiến nhiều người nể phục.
Năm 1434, Nguyễn Trực tham gia kỳ thi Hương và đỗ đầu khi
mới 17 tuổi.
Năm 1442, ông thi Đình, đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ Đệ nhất
danh (Trạng nguyên). Ông được nhà vua ban sắc “Quốc Tử Giám thi thư” và ban thưởng
Á Liệt Khanh, đứng đầu trong số 33 tiến sĩ cùng khóa. Lần đầu tiên trong lịch sử
nước ta, vua ban mũ áo Trạng nguyên cho người đỗ cao nhất. Vua Lê Thái Tông rất
tán thưởng vị tiến sĩ trẻ tuổi.
Nhưng chẳng bao lâu sau, hay tin cha mất, tân trạng nguyện
phải về quê chịu tang. Dưới thời vua Lê Nhân Tông, Nguyễn Trực được trọng dụng.
Vua ban chức Triều nghi đại phu Hàn lâm viện học sĩ Vu kỵ úy. Ít lâu sau, ông
được tuyên triệu về Cho thue xe may Da Nang triều, liên tục
nắm giữ những chức vụ quan trọng.
Năm 1454, mẹ mất, Nguyễn Trực về quê chịu tang. Nghe danh
tiếng ông, nhiều người đến bái sư. Sau này, nhiều học trò ông đỗ đạt, cống hiến
cho đất nước.
Năm 1457, triều Minh cử sứ thần Hoàng Gián sang Đại Việt.
Vua Trần Nhân Tông tuyên triệu Nguyễn Trực, lúc này đã mãn tang mẹ, về triều.
Tài đối đáp của ông làm rạng danh nước nhà.
Theo Kho tàng các ông trạng Việt Nam: truyện và giai thoại
của Vũ Ngọc Khánh, trong một lần đi sứ Trung Quốc, gặp đúng dịp thi Đình, muốn
cho triều đình nhà Minh biết tài học của dân ta, Nguyễn Trực cùng phó sứ Trịnh
Khiết Tường ứng thi. Tài văn chương của hai ông bộc lộ rõ. Nguyễn Trực một lần
nữa đỗ Trạng nguyên trong khi Trịnh Khiết Tường đỗ Bảng nhãn.
Triều đình và dân chúng triều Minh thán phục tài năng của
vị trạng nguyên người Đại Việt, tôn xưng ông là Lưỡng quốc trạng nguyên.
Trong cuốn Lưỡng quốc trạng nguyên Nguyễn Trực, Nguyễn Hữu
Hoa ghi: “Trở về nước, cả hai ông đều được vua phong chức Thượng thư và ban thưởng
tám chữ vàng: “Thành công danh Nam Bắc triều biên ngã” (Công danh cả hai nước đều
hoàn thành).
Trong cuộc đời làm quan của mình, Nguyễn Trực không chỉ nổi
tiếng với Thuê xe máy ở Đà Nẵng tài văn thơ, hiểu
biết sâu rộng, mà còn là vị quan khiêm nhường, liêm khiết.
Sử sách ghi lại, trong khoa thi Đình năm 1442, với đề thi
“Luận về phép trị nước của các vương triều”, Nguyễn Trực khẳng định: “Vua sáng
tôi hiền thì nước sẽ thịnh, vua không sáng tôi không hiền thì nước sẽ suy
vong”.
Những năm làm quan, cống hiến cho đất nước của Nguyễn Trực
chứng minh rằng, ông không chỉ nắm rõ mà còn một mực tuân theo đạo lý “tôi hiền”.
Ngày nay, vị
Lưỡng quốc trạng nguyên lỗi lạc này được thờ tại Từ đường Trạng nguyên Nguyễn
Trực – di tích Lịch sử văn hóa cấp quốc gia, ở làng Bối Khê, huyện Thanh Oai,
Hà Nội.
Theo Nguyễn Sương/newszing
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét